Kijken naar de pest in de middeleeuwen met AI
Donderdag 20 maart 2025 | Het laatste nieuws het eerst op NU.nl
NU+ Kijken naar de pest in de middeleeuwen: ‘AI-beeld klopt voor geen meter’
Door Rutger Otto
2 mrt 2025
Hoe is het om wakker te worden tussen de dinosauriërs? En hoe zag het leven eruit in de middeleeuwen, toen de pest om zich heen greep? Op Instagram en TikTok worden zulke AI- beelden miljoenen keren bekeken, al barsten ze van de fouten.
De pest scoort het beste op social media. Twee accounts, POV Lab en Time Traveller POV, laten zogenaamd het leven in de middeleeuwen zien vanuit het oogpunt van iemand die het meemaakt. De filmpjes zijn al tientallen miljoenen keren bekeken.
In de beelden hieronder zie je video’s waarin iemand wakker wordt en een dag doorbrengt op de smerige straten van Londen in het jaar 1351. Mensen hebben weinig te eten en zijn op zoek naar medicijnen. In beide video’s wordt de hoofdpersoon op het einde ziek.
Bekijk AI-beelden van de pest in de Middeleeuwen
De video’s zijn overduidelijk nep. In één ervan komt een grote hand in beeld met zes vingers. Maar ook andere dingen kloppen niet, zegt Claire Weeda, universitair docent aan de Universiteit Leiden en expert op het gebied van de Middeleeuwse geschiedenis. “We zien een heel vieze omgeving, met veel afval en creperende mensen op straat.”
Dat is het tegenovergestelde van de werkelijkheid, zegt ze. “In die periode werd gedacht dat de pest ontstond door giftige deeltjes in de lucht die werden veroorzaakt door rottende materie, zoals afval, stilstaand water en rottend voedsel. Alles moest dus juist zo schoon mogelijk zijn. Mensen wasten zich gewoon en kamden netjes hun haren.”
Ook het beeld van een arts met een snavelmasker op zijn hoofd klopt niet. Het is een hardnekkig beeld waar mensen aan denken als het over de pest gaat. “Artsen hielden bijvoorbeeld een zakdoek tegen de neus om slechte deeltjes niet in te ademen”, zegt Weeda. “Dat zag er heel anders uit.”
Het stopt niet bij beelden van de middeleeuwen. Er zijn video’s die de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog moeten tonen, van meevaren op de Titanic en van het leven in de prehistorie. Beelden uit de laatste categorie zie je hier.
Zo ziet de prehistorie eruit in AI-beelden
De video’s kloppen voor geen meter, is het duidelijke commentaar van archeoloog Gerrit Dusseldorp. “Om met de holbewoner te beginnen”, zo steekt hij van wal. “Daar wordt als datering 40 voor Christus gegeven. Dat is de Romeinse tijd! Caesar is dan net dood en Augustus is bezig met een burgeroorlog. Mammoeten zijn dan toch echt uitgestorven. Mensen wonen niet meer in grotten, maar in huizen. Ze kunnen echt wel betere kleren maken dan een berenvelletje.”
Het zijn creatieve beelden, vindt archeoloog en computerwetenschapper Fulco Scherjon. Hij heeft wel een idee waarom de AI-filmpjes blijven hangen in onjuiste informatie. “AI moet werken met wat het heeft”, zegt hij. “Als je verkeerde informatie invoert, krijg je de verkeerde beelden. AI drijft op grote hoeveelheden data, waar ook veel verkeerde voorstellingen tussen zitten.”
Kortom: voer de computer veel clichés en er rollen nieuwe clichés uit. Bij een neanderthaler denk je misschien aan een holbewoner met een knots, maar archeologen hebben helemaal geen bewijs dat ze met knotsen rondliepen. “Ooit zijn mensen begonnen ze op een verkeerde manier af te beelden. Pas in de afgelopen tien jaar worden neanderthalers meer weergegeven zoals met archeologie is aangetoond”, zegt Scherjon. “Alles van voor die tijd klopt niet, maar daar is wel het meeste materiaal van beschikbaar. En dat komt in de AI-datasets terecht.”
Ook als amusement niet helemaal onschuldig
POV Lab is er in de TikTok-beschrijving in elk geval helder over: “Ik gebruik AI om te vermaken.” De beelden zijn dus bedoeld als amusement, zoals films en games die een loopje met de geschiedenis nemen dat ook zijn. Daarmee zijn ze niet helemaal onschuldig.
Dusseldorp vindt het problematisch om de mens uit het verleden primitiever af te schilderen dan het geval was. “Dat voedt een soort vooruitgangsfilosofie waarbij beschaving gelijk komt te staan met vooruitgang, technologisch en qua welvaart”, zegt hij. “Waarbij mensen en landen die het minder goed hebben dan wij, al snel primitief gevonden worden. Terwijl de mens juist al honderdduizenden jaren lang heel geraffineerd met technologie, de omgeving en elkaar omgaat.”
Daarnaast bereiken de beelden ook nog eens zeer veel mensen. “Met de komst van AI wordt het lastiger om het clichébeeld van historische tijden nog goed te krijgen”, denkt Claire Weeda. “Het versterkt de onjuiste weergave juist enorm.”
Het moet in elk geval duidelijk zijn wanneer beelden bedoeld zijn als entertainment, vindt Scherjon. “Als je de feiten wil tonen, zoals in een museum, dan vind ik dat de maker daarvoor verantwoordelijk is”, zegt hij. “Veel mensen zien het verschil niet tussen amusement en wetenschappelijk kloppend beeld. Of het zal ze een worst zijn. De film Gladiator is ook fout, maar iedereen denkt dat het er in die tijd zo uitzag.”
Rutger Otto is techverslaggever
Rutger schrijft over de impact van technologie op de maatschappij. Hij is gespecialiseerd in kunstmatige intelligentie, internetcultuur en de invloed van telefoons. Voor tips kun je Rutger bereiken via rutger@nu.nl.